ανασκαφή

Όρος στην αρχαιολογία που δηλώνει το σύνολο των εργασιών που κρίνονται απαραίτητες για να έρθουν στο φως αρχαία μνημεία, ναοί, θέατρα, νεκροπόλεις, κατοικίες κλπ., που έχουν εντελώς ή κατά ένα μέρος σκεπαστεί από το χώμα. Οι πρώτες α. έγιναν την ελληνιστική περίοδο, χωρίς όμως κανένα μεθοδικό κριτήριο, και κατά κανόνα κρυφά. Ακόμα και στα χρόνια της Αναγέννησης, εποχή που το ανανεωμένο ενδιαφέρον για την αρχαία τέχνη έγινε αιτία πολυάριθμων α., αυτές απέβλεπαν περισσότερο στην ανεύρεση αγαλμάτων, πολύτιμων σκευών, ζωγραφικών ή γλυπτικών διακοσμήσεων τάφων, ναών και κατοικιών, χωρίς να υπάρχει ενδιαφέρον για τη μελέτη των μνημείων στις ιστορικές τους φάσεις. Πρώτη επιστημονική εργασία μπορεί να θεωρηθεί το σχέδιο α. στην Πομπηία, που πραγματοποίησε το 1807 ο Μικέλε Αρντίτι από τη Νάπολη και το οποίο επέτρεψε να εξακριβωθεί η θέση ολόκληρου οικοδομικού συγκροτήματος της πόλης. Στη διάρκεια του 19ου αι. πολλαπλασιάστηκαν οι αρχαιολογικές α., οι οποίες, αν και έγιναν με μεθοδολογικά κριτήρια που σήμερα πια έχουν ξεπεραστεί, επέτρεψαν ωστόσο να βρεθούν τεράστιες ποσότητες υλικού, χρησιμότατου για τη γνώση των διαφόρων πολιτισμών, αλλά και εποχών τελείως άγνωστων έως τότε (π.χ. Σλίμαν στην Τροία και στις Μυκήνες). Αποφασιστικό βήμα για την πρόοδο της αρχαιολογίας έγινε με την παλαιοεθνολογία, που εφάρμοσε στις α. τη στρωματογραφική τεχνική, με την οποία η εξέταση των στρωμάτων του εδάφους, όπου βρίσκεται το λίθινο, πήλινο ή μεταλλικό υλικό, και των αλλοιώσεων του εδάφους, που οφείλονται στη φωτιά ή σε ανόργανα κατάλοιπα, επιτρέπει μια σχετική χρονολόγηση. Ιδανικό της στρωματογραφίας είναι να μελετήσει χρονολογικά όλα τα στρώματα και να φτάσει στον φυσικό βράχο. Σήμερα, οι αρχαιολόγοι φτάνουν μέσα από ορύγματα αυστηρά προσδιορισμένων τάφρων ή τετραγώνων στα θεμέλια των κτιρίων και ξεχωρίζουν τις διαδοχικές τους φάσεις. Καταβάλλεται πλέον φροντίδα να μη χάνονται τα ίχνη των παλαιότερων εποχών, γι’ αυτό και απαραίτητη συμπλήρωση θεωρούνται η λεπτομερειακή αποτύπωση των διαφόρων φάσεων και η σχολαστική φωτογράφισή τους. Η α. των πόλεων είναι πολυπλοκότερη· τελευταία, όμως, εφαρμόζεται πιστά από τις μεγάλες αρχαιολογικές αποστολές: αφού γίνει η αναγνώριση του τείχους που περιέβαλε την πόλη και των κυριότερων δρόμων της, η περιοχή της πόλης διαιρείται σε τετράγωνα με πασσάλους και η α. γίνεται από το κέντρο προς την περιφέρεια, με τον καθορισμό της θέσης των ευρημάτων σε σχέση όχι μόνο με τα σημεία του ορίζοντα αλλά και με το βάθος. Θεμέλια ή κτίρια που έχουν σκεπαστείδιαδοχικά από το χώμα αποτελούν σημεία αναφοράς για μία απόλυτη χρονολόγηση, την οποία επιτελεί η συγκριτική μέθοδος. Προκειμένου για κτίρια, τεράστια σημασία δίνεται στην αποτύπωση του σημείου όπου ανακαλύφθηκε το κάθε εύρημα, γιατί η μέθοδος αυτή και σε σωστά συμπεράσματα οδηγεί, αλλά είναι επίσης απαραίτητη για τις μετέπειτα αναστηλωτικές εργασίες. Η μέθοδος αυτή είναι απαραίτητη στην έρευνα των ελληνικών κτιρίων. Η α. αντιπροσωπεύει εργασία μεγάλης επιστημονικής και ιστορικής αξίας, για την οποία σήμερα θεωρείται απαραίτητη η συνεργασία επιστημόνων πολλών κλάδων (γεωλόγων, βοτανολόγων, ζωολόγων, ανθρωπολόγων, χημικών κ.ά.), ενώ απαιτεί επιπλέον τη συνεχή παρουσία του αρχαιολόγου στον χώρο της α. Στην εποχή μας εφαρμόζονται πολλές νέες μέθοδοι στην ανασκαφική έρευνα, βοηθητικές της κυρίως α., ενώ η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει δημιουργήσει πολλές προϋποθέσεις για αμιγώς επιστημονικές α. Η αεροφωτογραφία και η εξέταση του εδάφους με ειδικά ευαίσθητα μαγνητόμετρα οδηγούν συχνά στον προσδιορισμό της θέσης που είναι σκοπιμότερο να ερευνηθεί. Με ειδικά μηχανήματα είναι δυνατή η εισαγωγή ενός είδους περισκοπίου στους χτιστούς τάφους, ώστε πριν αρχίσει η έρευνα να γνωρίζει ο αρχαιολόγος τι ακριβώς υπάρχει μέσα, αλλά και –το σπουδαιότερο– σε ποια ακριβώς θέση βρίσκεται ό,τι υπάρχει, ώστε να μπορεί να βγάλει συμπεράσματα για τις ταφικές και λατρευτικές συνήθειες. Ευρήματα από τις ανασκαφές που πραγματοποίησε στη Βεργίνα το 1977 ο Μανόλης Ανδρόνικος. Ανασκαφές στο Τιαχουανάκο της δυτικής Βολιβίας, όπου ήρθαν στο φως ερείπια οικοδομών των Ίνκας. Οι ανασκαφές προϋποθέτουν το άνοιγμα δοκιμαστικών τάφρων για τον εντοπισμό των αρχαιοτήτων, όπως η συγκεκριμένη από τη βορειοανατολική γωνία του ναού του Δελφίνιου Απόλλωνα, κοντά στο Ολυμπιείο της Αθήνας.

* * *

η (Α ἀνασκαφή) [ανασκάπτω]

η ενέργεια τού ανασκάπτω, ανόρυξη, σκάψιμο.